البرز گلستان، از روزی که انسان اندیشه‌اش را بر سنگ، لوح و کاغذ نوشت، کتاب ها پدید آمدند. اما در قرن بیست‌ویکم، با ظهور هوش مصنوعی، این پدیده‌ی کهن چهره‌ای نو پیدا کرده است. آیا ماشین می‌تواند در مسیر تکامل کتاب و خواندن، انسان را همراهی کند؟

سفر از لوح‌های گِلی تا گوتنبرگ

در مورد زمان پیدایش نخستین کتاب، روایت‌ها متفاوت است. حدود ۳۲۰۰ سال پیش از میلاد مسیح، انسان روی لوح‌های گِلی با خط میخی می‌نوشت، و در حدود ۲۴۰۰ سال پیش از میلاد، در مصر باستان، نوشتار بر گیاهی به نام پاپیروس انجام می‌شد که به صورت طومار درمی‌آمد.اما اگر شکل‌گیری کتاب را مجموعه‌ای از صفحات به‌هم‌پیوسته بدانیم، باید به قرن‌های اول تا دوم میلادی در روم و یونان باستان بازگردیم؛ جایی که نخستین کتاب‌های واقعی از دوختن صفحات به هم شکل گرفتند.سپس دوران نسخه‌نویسی دستی از سده‌ی پنجم تا پانزدهم میلادی ادامه یافت تا آن‌که در سال ۱۴۵۵ میلادی، یوهانس گوتنبرگ در آلمان نخستین کتاب چاپی بزرگ تاریخ را عرضه کرد و عصر کتاب مدرن آغاز شد.

از همان روز که انسان توانست اندیشه‌اش را ثبت کند، کتاب ها پلی شدند میان نسل‌ها ، زبان‌ها و فرهنگ ها. امروز، در روزگار هوش مصنوعی، این پل به جهان تازه‌ای گشوده شده است؛ جهانی که در آن ماشین نیز می‌خواند، می‌نویسد و حتی تا حدودی می‌فهمد و تحلیل می کند.

در بررسی عنوان این مقاله با سوالات زیر مواجه می شویم:

 آیا هوش مصنوعی می تواند در راه تکامل کتاب و کتابخوانی ابزار مفیدی برای انسان باشد یا خیر ؟

آیا در آینده ماشین به صورت کامل جایگزین انسان می‌شود یا در کنار آن به خلق معناها می‌پردازد؟

 اصلا نقش انسان در ادبیات آینده یا کتابهای آینده چگونه است؟

پاسخ به این سوالات گسترده و دارای شاخه‌های متعددی است که ممکن است در این مقاله نتوان به همه ابعاد آن پرداخت اما تلاش می‌شود با نگاهی کلی ابعاد این ماجرا در حضور هوش مصنوعی و ابزارهای آن تشریح شود. موضوع کتاب و کتابخوانی در عصر هوش مصنوعی در سه بخش بررسی می شود.

۱ـ خواندن در عصر تازه؛ تجربه‌ای زنده و شخصی

در این دوران، مطالعه از یک عمل ساکن و ایستا به تجربه‌ای پویا و شخصی تبدیل شده است که این اتفاق به صورت زیر بخش بندی می شود:

شخصی‌سازی مطالعه: در این عصر از حالت سکون و صرفاً خواندن کتاب فاصله می‌گیریم و شخصی‌سازی‌هایی را در این مسیر توسط ابزارهای هوش مصنوعی تجربه می کنیم. این ابزار ها به سرعت کتابخوانی می افزایند .موضوعات مورد علاقه و سلیقه کاربر را راحت‌تر در اختیارش قرار می دهند. این ابزارها می‌توانند فهرستی از کتاب‌های مورد نظر کاربر را تنظیم کند و فرد خیلی سریعتر به کتاب‌هایی که حداکثر هماهنگی با دنیای ذهنی اش را دارد دسترسی پیدا می کند.

درک و تفسیر متون: تحول مطالعه در درک و تفسیر متون کاربرد دیگری از حضور ابزارهای هوش مصنوعی است که خواننده کتاب را به راحتی با مفاهیم سخت و خاص آشنا می کند.حتی مسایلی که نیاز به داشتن اطلاعات قبلی و یا پیشنیازهای دیگر است و خواندن کتاب را برای خواننده سخت کرده با ابزارهای هوش مصنوعی به موضوع و مفهومی ساده تبدیل می شود مانند مفاهیم فلسفی یا اخلاقی و یا کلماتی که معنی ان نیاز به توضیح و تحلیل دارد. در واقع درک عمیق‌تری از آثار خصوصاً آثار ادبی برای خواننده رخ می دهد.

کتاب‌خوانی تعاملی: کتاب خوانی تعاملی و چند رسانه‌ای شده است. در واقع در حال حاضر صرفا با یک صفحه متن مواجه نیستیم و متن می تواند با ابزارها و فناوری‌های صوتی و تصویری تلفیق شود. و یک رمان می‌تواند در قالب صدا تصویر موسیقی و حتی یک روایت هوشمند بازگو شود اتفاقی که فقط قبلاً در خیال نویسندگان کتاب‌های علمی و تخیلی شدنی بود.

۲ـ نویسنده و همکار دیجیتال

در گذشته، نویسندگان تنها به قلم و ذهن خود تکیه داشتند. اما امروز، شریکی دیجیتال در کنارشان ایستاده است که کارهای زیر را برای آنها انجام می دهد:

ایده‌پردازی و الهام:از طراحی داستان تا گفت‌وگوهای میان شخصیت‌ها، ابزارهای هوش مصنوعی می‌توانند الهام‌بخش باشند. اگر نویسنده بخواهد داستانی در سده‌ای تاریخی بنویسد، این فناوری لحن گفت‌وگو و فضای فرهنگی و تاریخی آن دوران را بازمی‌سازد و حتی می تواند پیشنهاداتی راجع به شخصیت ها در آن زمان خاص بدهد.

پیرایش و زیبایی متن: ابزارهای هوش مصنوعی می توانند متون را ویرایش و به آنها انسجام بیشتر بدهد و به زیبایی متن کمک کند. همچنین می تواند با تحلیل متن و ارایه و پیشنهادهایی، تمرکز نویسنده را روی معنا و تخیل بگذارد و در واقع انجام ویرایش و اصلاح ظاهر متن که به نوعی وظایف فنی است را بر عهده ماشین می گذارد و ذهن نویسنده آزاد می شود.

ترجمه و نشر جهانی:ترجمه‌های نوین، دیگر بی‌روح و ماشینی نیستند؛ بلکه بافت فرهنگی و بار احساسی متن را حفظ می‌کنند. بدین‌ترتیب، نویسنده می‌تواند آثارش را برای جهانیان عرضه کند.

۳ـ ادبیات آینده؛ هم‌نوایی انسان و ماشین

ادبیات آینده می‌تواند مشارکتی باشد؛ جایی که انسان و ماشین با هم می‌آفرینند.

ادبیات تعاملی:کتاب‌های آینده شاید بتوانند مسیر داستان را تغییر دهند، شخصیت‌ها را جابه‌جا کنند و پایان‌های متفاوت بسازند؛ نوعی ادبیات زنده که از گفت‌وگوی انسان و ماشین زاده می‌شود.

نویسندگی ترکیبی:در این شیوه، عمل نوشتن میان انسان و هوش مصنوعی تقسیم می‌شود و قطعاً شاهد آثاری خواهیم بود که انسان و هوش مصنوعی همزمان می‌نویسندو متون دارای جزئیات،گفتگوها و توصیفات جذاب تری می شوند. از ویژگی این همزمانی این است که تقریبا بین انسان و ماشین مرز مشخصی در خلق این اثر وجود نخواهد داشت.

مسئولیت اخلاقی و اصالت ادبی:اما پرسش بنیادین این است: آیا متنی که هوش مصنوعی نوشته، بخشی از ادبیات انسانی است؟ این مسئله در آینده چالشی بزرگ برای قوانین مالکیت فکری و تعریف اصالت در هنر خواهد بود.

بخش پایانی: انسان و ماشین در یک مسیر تازه

اگر با نگاهی مثبت بنگریم، حضور هوش مصنوعی تهدیدی برای ادبیات نیست، بلکه فرصتی برای شکوفایی دوباره‌ی اندیشه‌ی انسانی است.هوش مصنوعی می‌تواند شریک تازه‌ی خلاقیت باشد و اگر آگاهانه و هنرمندانه به‌کار رود، ادبیات نه‌تنها آسیب نمی‌بیند، بلکه گستره‌ی تازه‌ای از معنا پدیدار می شود.

با این همه، نویسنده این مقاله معتقد است هنوز مطالعه کتاب کاغذی و تورق آن آرامشی دارد که هیچ صفحه‌نمایش و ابزار هوشمندی نمی‌تواند آن را تکرار کند. اما واقعیت این است که جهان تازه‌ی هوشمند در راه است، و این ابزارها در آینده نه رقیب که دستیار اندیشمند انسان خواهند بود.

پایان خبر