فاطمه ترکچی:

در این میان،آگهی ‌های نفتی و محصولات نفت ‌سوز به لحاظ بصری و به ‌ویژه دسترسی به اطلاعاتی از زندگی اجتماعی ایرانیان در گذشته،جذابیت روزنامه را دوچندان می ‌کند.

تبلیغاتی همچون اتوی نفت ‌سوز،انواع اجاق‌های خوراک‌پزی،چراغ‌های نفت ‌سوز و غیره از جمله این آگهی ‌ها هستند که به‌طور معمول در صفحات انتهایی روزنامه اطلاعات چاپ می ‌شد.

آگهی اجاق نفتی”پریموس”که در روزهای نخستین اردیبهشت 1308 در چندین نوبت چاپ و منتشر شد،در زمره همین تبلیغات تجاری-صنعتی سال ‌های ابتدایی ورود محصولات نفتی جدید به زندگی روزمره ایرانیان است.

اجزای چراغ پريموس

چراغ پریموس،نخستین اجاق خوراک‌پزی است که با سوخت نفت فشرده‌شده کار می ‌کند.این اجاق در سال ۱۸۹۲ميلادی توسط«فرانس ویلهلم لیندکویست»که یک مکانیک کارخانه در استکهلم سوئد بود ساخته شد.

عملکرد بهتر این نمونه به نسبت دیگر نفت سوزهای رایج،استقبال از آنرا در سطح جهان و از جمله در ایران به دنبال داشت و مادران زیادی وجود آنرا در جهاز دختران دم بخت خود ضروری می دانستند.

برای روشن شدن این چراغ که پس از نود سال همچنان در بخش هایی از ایران و خصوصا روستاها مورد استفاده قرار می گیرد،ابتدا مشعل با سوزاندن الکلی که در الکل‌ دان و در زیر اجاق قرار دارد،گرم می ‌شود.پس از گرم شدن،با استفاده از یک تلمبه دستی کوچک متصل به مخزن،هوای فشرده‌شده وارد مخزن سوخت شده و این عمل باعث می‌شود که نفت سفید مخزن از طریق لوله بالارونده (A) و (B) به سر مشعل از قبل گرم‌شده (C) برود و در آنجا گرم و تبخیر شود.

بخار نفت سفید تحت فشار از طریق لوله نزولی (D) به نازل بخار (E) هدایت می‌ شود.گاز نفت سفید تبخیرشده از طریق یک سوراخ به میان سوزنده پاشیده می‌ شود که در اینجا با هوا ترکیب شده،شعله آبی ‌رنگ بدون دوده ‌ای تشکیل می‌ شود.تلمبه،فشار درون مخزن را بیشتر و شعله را بزرگ‌ تر می‌کند و باعث چرخش ملخ کوچکی که در درپوش پرکننده قرار دارد، می‌شود و در نتیجه فشار مخزن، تخلیه شده و شعله کوچک‌تر می‌شود.

با این توضیح،تفاوت و یا مهم‌ترین ویژگی اجاق پریموس نسبت به چراغ‌های دیگر،کمپرس شدن نفت در مخزن و در نتیجه شعله متناسب با خواست مصرف‌کننده است.

طبق آگهی روزنامه اطلاعات؛«اجاقجات پریموس سوئدی»در سه جای تهران نمایندگی داشته و به فروش می‌رسیده است.
مغازه«یک کلام»که در خیابان «ناصریه» بود.این خیابان همان«ناصرخسرو»است که از میدان توپخانه(میدان امام خمینی فعلی)آغاز و در خیابان بوذرجمهری پایان می‌یابد.یکی از تاریخی‌ترین خیابان‌های شهر تهران که بناهای تاریخی بسیاری از جمله شمس ‌العماره و مدرسه دارالفنون در آن قرار دارد.

دومین مغازه‌ای که نمایندگی فروش اجاق پریموس را در تهران برعهده داشت،مغازه«خجسته» در خیابان«لاله‌زار»بود.این خیابان معروف تهران که از اواخر دوران قاجار و دوران پهلوی،نماد نوگرایی و هنر ایران و با عنوان«شانزه ‌لیزه تهران»لقب گرفته بود،از جنوب به میدان امام‌خمینی و از شمال به خیابان انقلاب(شاهرضای سابق) منتهی است.در گذشته در کنار سینماها و کافه هایش،محل تعدادی مغازه های فروش چراغ های نفتی بوده و امروز بورس فروش چراغ‌ها و لوسترهای برقی در آن واقع شده است.

سومین نمایندگی فروش پریموس در تهران،مغازه «خلخالی» در بازار«کنار خندق»معرفی شده است.بازار کنار خندق(بازار شترگلو)بازاری در مجاورت خندق جنوب شرقی ارگ تهران بود که در اوایل دوره قاجار،در فاصله میان سه‌‌راه مسجدشاه(مسجد امام کنونی)تا میدان شمس‌العماره تأسیس شده است.بازار کنار خندق در دو مرحله،هنگام احداث و هنگام تعریض خیابان ناصرخسرو (ناصریه)، به ترتیب در دوره‌های سلطنت ناصرالدین‌شاه قاجار و رضاشاه پهلوی از میان رفت اما یاد آن در خاطر مردم تهران به یک نشانی شناخته شده باقی ماند.
جالب توجه است که پریموس و اجاق‌گازهای نفتی به عنوان لوازم لوکس و کارآمد خوراک ‌پزی در سه خیابان مهم و معروف تهران،نمایندگی فروش داشته است.

آگهی پريموس در روزنامه اطلاعات

چراغ پریموس که روزی به سال1308خورشیدی به ادعای اگهی روزنامه اطلاعات فرصت استفاده از آن ارزان شده بود،امروز در موزه در شرف افتتاح نفت سوزهای ایران که در ساختمان قدیمی کنسولگری انگلیس در کرمان واقع است جزو اشیاء ازرشمند این موزه از نظر تاریخی است و در عین حال وسیله ای است که همچنان نیز در نقاطی از ایران چراغش روشن است.