محرم دربین سیستانیها(کارکردهای اجتماعی ؛فرهنگی و مذهبی محرم وعزاداری محرم در بین سیستانیهای گلستان

به گزارش گروه فرهنگ و ادب پایگاه خبری البرز گلستان محرم ماه حريم ايمان و حصار قرآن که فرا میرسيد و سیستانیها در سوگ سرورآزادگان جهان حضرت اباعبدالله‌الحسين (ع) سياهپوش و غرق در عزا و ماتم هستند آيينهاي محرم به گواه تاريخ از گذشته هاي دور تاکنون ميان مسلمانان به ويژه شيعيان با شکوه و جلوه خاصي برگزار شده است در این بین از انجا که سیستانیها نخستین خونخواهان امام حسین(ع) ویاران با وفایش می باشند ودر بدترین شرایط که به دستور بنی امیه در منابر جهان به اصلاح اسلام آن زمان به خاندان پیامبر(ص) ومولای متقیان حضرت علی(ع)دشنام داده می شد ولی نیاکان سیستانیها حتی به قیمت تراشیده شدن سرزنانشان در معابر ,حاضر نشدن این ننگ را بپذیرند؛برای ماه محرم ارزش خاصی قائل هستند واداب ورسوم وِیژه ای هم دارند.

سیستانیهابا نصب پرچم‌هاي سياه و علم‌هاي ويژه عزاداري در مساجد، حسينيه‌ها، تكايا و سردر ادارات دولتي و محل‌هاي كسب و كار، تشكيل دسته‌هاي عزاداري و برگزاري آيين‌هاي سوگواري در حسينيه‌ها و مساجد به عزاداري مي‌پردازند

محمدآذری محقق فرهنگ عامه سیستانیها گفت:آغاز ماه محرم دل هاي سوخته به سوي كعبه وميكده عشق حسيني رهسپار خواهد شد كه با شروع فصل عاشقي سیستانیها هم از اين قائده مستثني نيستند وبا شركت در میعادگاه عاشقان ومحبان اهل البیت(ع)(حسینیه سیستانیها)به سوگ سالار شهيدان حضرت اباعبدالله حسين(ع) می نشینند.

این محقق فرهنگ عامه سیستانیهادر ادامه گفت:اگرچه اصل و اساس برپايي آيينهاي محرم، عزاداري براي سرور و سالار شهيدان حضرت اباعبدالله الحسين(ع)، اهل بيت و ياران با وفايش و زنده نگه داشتن ارزشهاي والاي قيام عاشور ا است اما با توجه به تغيير شرايط جامعه در طول قرنها و سالها تغييرات و تفاوتهايي در نحوه انجام مراسم ويژه ماه محرم در برخي نقاط ايجاد شده است.با اين حال بهره گيري از سنتهاي محلي و بومي ويژه محرم دربین سيستانی های گلستان هنوز در بيشتر نقاط اين استان پا برجا است بررسی رخدادهای تاریخی ومتون تاریخی توسط کارشناسسان بنیادفرهنگی نیمروزنشانگر این است که. تاريخ به خوبي گواه ارادت ويژه مردمان خطه سيستان وسیستانیهای گلستان به اهل بيت (ع) را مي دهد که در هر شرايطي براي حفظ آرمانها و توسعه تفکر اهل بيت عصمت و طهارت(ع) تلاش کرده اند.محمدآذری مدیربنیادمردمی نیمروز در خصوص آداب ورسوم سیستانیهای گلستان در ماه محرم می افزاید:.نوحه خواني، سينه زني، زنجيرزني، شبيه خواني يا تعزيه خواني و خواندن زيارت عاشورا از جمله آيينهاي معمول سیستانیها در استان گلستان ومازندران در ايام محرم به شمار می رود. وی خاطر نشان کرد جدا از آداب ورسوم خاصی که در بین تمامی اقوام ایرانی وجود دارد برخی سنت ها وشیوه های عزاداری وعرض ارادت ها به محضر خاندان عصمت وطهارت در بین اقوام ایرانی وشهرهای مختلف گاه به صورت ویِژه برگزار می گردد بعنوان مثال در بین سیستانیها وبخصوص سیستانیهای گلستان بحث تلاوت قران در مجالس عزاداری وهدیه کردن ثواب هر تلاوت به ارواح طیبه امامان معصوم(ع) وشهدا وهرشب به گروهی از شهدا همواره مرسوم ومعمول بوده است واکنون نیز در استان گلستان بعنوان مثال در حسینیه سیستانیهای گرگان این مراسم صورت می گیرد ودر ابتدای مراسم زمانی که قران تلاوت میشود ثواب آن به ارواح طیبه شهدای کربلا و در شبی دیگر به ارواح شهدای منا و….اهدا میگردد.

محمدآذری مدیرمسول روزنامه گلستان نو با اشاره به دیگر رسوم سیستانیهای گلستان خاطر نشان کرد:توجه به ذات اقدس خداوند واینکه تمام قیام وخون های اهداشده بابت برپایی دین خداوند بوده است به این موضوع در نوحه ها وشیوه های عزاداری ومنابر خود توجه ویِژه دارند. بعبارت بهتر سیستانیها همواره حواسشان هست که خدای ناکرده محور مجلس به جای خدا چیز دیگری قرارنگیرد وخداوند را محور هستی دانسته وباورمند هستیم که حضرت اباعبدالله الحسین(ع) که جان باارزش خود وفرزندان ویارانش را فدا کرد برای اینگه دین خداوند زنده نگه داشته شود.همچنین سیستانیهای گلستان همانند نیاکان خودشان به بحث برپایی نماز جماعت توجه ویِژه دارند. مدیر بنیادنیمروز خاطر نشان کرد:مراسم عزاداری حسینیه سیستانیها ومساجد سیستانیها در استان گلستان وبخصوص در گرگان از هنگام نماز مغرب وعشا شروع میشود وعزاداران پس از شرکت در نماز جماعت به عزاداری سرور وسالار شهیدان می پردازند.

محمدآذری همچنین افزود: توجه به برگزاری نماز جماعت ظهر تاسوعا وعاشورا از گذشته های دور در بین سیستانیها مرسوم بوده است وسیستانیها در زمان دسته روی وعزاداری هایشان در هنگام نماز ظهر تاسوعا وعاشورا ونماز مغرب شام غریبان توجه ویِژه داشته اند. همچنین سیستانیها به برگزاری مراسم عزاداری در روز سوم وهفتم وچهلم شهادت سرور وسالار شهیدان حضرت اباعبدالله الحسین(ع) ویاران باوفایش از دیر باز توجه داشته اند واکنون نیز این مراسم را با برگزاری مراسم نوحه وزنجیر زنی واطعام گرامی می دارند بعبارت دیگر در بین سیستانیها پس از روز عاشورا موضوع عزاداری وشور حسینی با شدت بیشتری پیگیری میشود. وی افزود:در اول محرم وشروع ماه عزای سالار شهیدان ویاران باوفایش سیستانیهای گلستان رسومی خاص دارند که بعنوان مثال می توان به مراسم سیاه پوشان یا مشکی پوشان است که مداحان به همراه بزرگان وامنای حسینیه سیستانیها ومراسم خاص لباس سیاه را به تن جوانان می کنند.همچنین تنی چند از بزرگان وپیرغلامان خوش صدا در گذشته روی پشت بام منازل وحسینیه ومساجد رفته با خواندن اشعاری حزن انگیز ومراثی مردم را از امدن ماه محرم اگاه می کرده اند.ایشان در ادامه خاطرنشان کرد:رسم علم بستن واماده کردن علم وسیاه پوش کردن حسینیه سیستانیها ومساجد وتکایا ومنازل از دیگر رسوم سیستانیهاست.

وی افزود بحث (چه وشی ) یا چاووشی در مراسم عزاداری حضرت اباعبدالله الحسین(ع) یکی از اصول اصلی عزاداری سیستانیها بوده وهست به گونه ای که در ابتدای هر شب وهر مجلس ابتدا یکی از معتمدین خوش صدا با خواندن اشعاری حزن انگیزدر خصوص حادثه کربلا همگان را به نوعی دعوت به تشکیل صف های سینه زنی وزنجیرزنی می نماید وهر فردی که در هرکجای مجلس اعم از مسجد وحسینیه وحتی روستا با شنیدن این ابیات زیبا وحزن انگیز با واگفت(یاحسین) به سمت مرکز صدا ومرکز مسجد حرکت می کند وصف های عزاداری وسینه زنی شکل می گیرد.

محمدآذری محقق فرهنگ عامه سیستانیها با اشاره به نوع ابیات واشعار وشیوه خواندن ونقش این چه وشی ها در جمع کردن مردم خواستار ثبت این مراسم بعنوان میراث معنوی سیستانیها در سازمان میراث فرهنگی شد.وی افزود بحث چه وشی یا چاووشی در عزاداری محرم درواقع نوعی فراخوان است.فراخوان های متعددی که سیستانیها در برگزاری مجلس عزای امام حسین(ع) دارند در چند مرحله شکل می گیرد یکی در قبل ازآمدن محرم که با سیاه پوش کردن مساجد ومحل ها وچاووشی در روی پشت بام ها شروع می شده است ودر قبل از نوحه خوانی نیز ادامه داشته است وحتی در زمان رفتن به زیارت نیز این چه وشی ها استمرار می یافته است. مدیر بنیادنیمروز کارکرد اجتماعی این فراخوان ها را در بین سیستانیها قابل ارزیابی وکنکاش دانست وافزود: عموما زندگی سیستانیها اعم از شادمانه ها وعزاداری وکار و..برمبنای زندگی جمعی وتوجه به کارگروهی بوده است واین نوع چاووشی نیز دراصل دعوت به همراهی ومشارکت در یک کار جمعی مذهبی است که جای بررسی بیشتری دارد.مدیربنیادفرهنگی نیمروز در خصوص نقش زنان سیستانی در عزاداری محرم وجایگاه محرم در بین زنان سیستانی خاطرنشا ن کرد: در ماه محرم زنان سیستانی دست از انجام کارهايي مثل حصيربافي و صنايع دستي برمي دارند و بيشتر سعي دارند خود را با ذکر و تسبيح و نماز و روضه خوانی وبرگزاری مراسم رووایی یا ارده که نوعی مرثیه سرایی سوزناک می باشد وشرکت در مجالس عزاداری مانوس کنندوی افزود:در رووایی(رباعی( زنان سیستانی حتی در مرگ عزیزانشان با اشاره به مصائب خاندان پیامبر وبخصوص حضرت زینب(س) به صاحب عزا تسلی داده ویاد وخاطره شهدای کربلا را گرامی می دارند

وی با اشاره به نقش نوحه در مجلس عزاداری محرم گفت: با توجه به روحیه پهلوانی وشهادت طلبی وآزادگی سیستانیها ،نوع مداحی ونوحه هایی که خوانده میشود ونوع سینه زنی نیز در سیستان ویِژگی های خاصی داشته است واکنون نیز دارد بعنوان مثال نوحه های سیستانی به صورت بحر طویل است وهمگی دارای مضامین بلند عرفانی وسرشار از شهامت وشجاعت است وسینه زنی نیز به صورت خاص که معروف به نشسته یا چهارضرب می باشد سیستانیها دارای نوع خاصی از سینه زنی هستند که به سینه زنی “شنستکا “یا نشسته یا چهار ضرب است که مداح با خواندن اشعار ومراثی معروف به بحرطویل که حاوی اشعار حماسی وزیبا دربزرگی وجنگاوری وحق بودن لشکرفرزند پیامبر(ٌص)ویارانش می باشد ؛در زمان دم نوحه یا واگفت؛سینه زنان که روی زانو نشته اند به زانو زده و به حالتی که نشان از افسوس وحسرت از شهادت سالار شهیدان(ع) ویاران با وفایش می باشددر اغاز شروع نوحه با کوبیدن دست روی زمین؛به این معنی که عقیده دارند که زمین را به شهادت می گیرند که زمین توشاهد باش که ما عزادار خاندان عصمت وطهارت(ع) هستیم روی کنده زانوبلند شده وسینه می زنند ودر زمان سینه زنی نیز که به سرعت دستها به سینه کوبیده شده وسراسر شور وشعور می باشد.محقق فرهنگ عامه سیستان افزود:بزرگان حسینیه سیستانیهاازجمله حاج اقای سندزایی وسراوانی با حضور در مساجد وهیئت های سیستانی استان گلستان ضمن اموزش این نوع سینه زنی ونوحه خوانی درپی احیا وتوسعه این سبک سینه زنی سنتی سیستانیها می باشند.وی از مسولین میراث فرهنگی گلستان ومازندران دعوت کرد که با حضور در حسینیه سیستانیها در گرگان وگنبد وسایرشهرهای استان گلستان ومازندران ومشاهده این اداب ورسوم نسبت به ثبت این مراسم در میراث معنوی وناملموس اقدام نمایند.

وی در خصوص سایر اداب ورسوم سیستانیهای گلستان در ماه محرم با اشاره به روبروشدن دسته های عزاداری وهیئت های مذهبی گفت:در اینجا نیز توجه به بعد جمعی عزاداری وتوجه به بحث جامعه شناختی شیوه عزاداری در بین سیستانیها خودش را نشان می دهد یعنی اینکه سیستانیها به جای اینکه بنشینند وفقط در مسجد خودشان عزاداری کنند به مساجد وتکایا در محله ها وحتی روستاهای دیگر می روند وضمن ابراز همدردی با سایر عزاداران به نوعی به دنبال همدلی وپیوندهای عمیق تر برای اتحاد مسلمین نیز هستند که از این سوز وگداز مذهبی برای وحدت وهمدلی مسلمین نیز بهره ببرند.در بین سیستانیها مرسوم است که از شب چهارم محرم به بعد از حسینیه سیستانیها دسته عزابه صورت سینه زنی وزنجیرزنی برای عرض تسلیت به مساجد وتکایای دیگر می روند .انچه در این بین خیلی مهم وحزن انگیز است زمان رسیدن دو هیئت ودسته زنجیرزنی به هم است که با حرکت علم دو هیئت به هم سلام داده ومداحان وپیرغلامان با خواندن اشعاری زیبا وحزن الود به صورت بحث وبیت وپرسش وپاسخ ادای احترام کرده وهمچنین به هم دیگر بابت حضور در مجلس عزای حسینی تسلیت می گویند که این صحنه بسیار غم انگیز است که برای مشاهده ابیات واطلاعات بیشتر به سایت بنیادنیمروز وحسینیه سیستانیهای گرگان مراجعه فرمائید. محقق فرهنگ عامه وفولکلوراقوام و سیستانیهای گلستان با نگاهي به تاريخ عزاداري سنتي در سيستان به برخي آيينهاي سنتي از جمله حمل خيمه گاه حسيني و شهداي کربلا و کاروان اسرا خاطرنشان کرد:علاوه برشووی گردانی ویا شبیه خوانی که سیستانیها بسیار اهمیت می دهند موضوع کاروان اسرا و..نیز اهمیت بالایی دارد.محمدآذری افزود:همچنين سقاخواني اوج ارادت مردم اين خطه ر ا به حضرت ابا عبدالله (ع) نشان مي دهد بطوري که در اين ايام ارادتمندان به امام حسين (ع)در حالي که با يک دست مشک آب و با دست ديگر کاسه اي در دست دارند به ياد تشنه لبان کربلا، عزاداران را سيراب مي کنند.وي افزود: برخي از سقاها در گذشته اشعاري نيز در قالب مرثيه سرايي مي خواندند.مدیربنیادفرهنگی مذهبی بنیادنیمروزگفت:علاوه بر تعزیه که در هرروز به یکی از یاران سالار شهیدان وشهدای مظلوم کربلا اختصاص دارد از گذشته های دورهر يك از روزهاي دهه نخست ماه محرم رانیز به نام و ياد اهل بيت و ياران امام حسين (ع) را گرامي داشته و مي دارند.
مثلا روز چهارم محرم كه به عزاداري حر نام گذاري شده مردم همراه با برگزاري مجالس عزا، نذورات خود را نيز در قالب غذاهاي گرم تهيه و بين عزداران توزيع مي كنند.
روز پنجم به نام فرزندان حضرت زينب (س )، روزهاي ششم تا هشتم به ياد حضرت قاسم و حضرت علي اكبر(ع)، نهم به نام حضرت ابوالفضل و دهم به نام و ياد سالار شهيدان حضرت ابا عبدالله الحسين عزاداري مي شود

محمداذری در خصوص مراسم ویژه شام غریبان گفت: در اين شب مردم به مساجد وحسینیه ها مي روند و چراغها را خاموش مي کنند و در نور شمع به سوگواري مي پردازند وبا تشکیل دسته های چندنفره جوانان با خواندن اشعار ومراثی سوزناک لحظات حزن انگیزی را فراهم می اورند که اصطلاحا دل سنگ را خون می کند محقق فرهنگ عامه سیستانی در گلستان در مورد هزینه های مراسم محرم گفت: در حسینیه سيستانیها ودر بین سیستانیهای گلستان علاوه براینکه غالب لوازم و تجهيزات مورد نياز تعزيه خواني از نذورات مردم تهيه مي شود؛غذای هیئت ها نیز از طریق همین نذورات وکمک های مردمی تهیه می شود بدین گونه که هر وعده اعم از شام یا نهار بانی دارد که از گذشته های دور مرسوم ومعروف است مثلا در روستای سارلی روز هشتم حاج ابراهیم ناصری ودهم حاج یوسف ابراهیمی ودر مینودشت روز دهم حاج فیض محمد ته کر ویا در گرگان روز ششم طایفه چاری ویا طایفه سراوانی ویا طایفه سندگل خرج می دهند واین از چندین نسل قبل همین جور استمرار داشته است .در بین سیستانیها.اکثرا روز دهم غذاهاي نذري مردم را معمولا حليم سنتي که به آن “غلور” گفته مي شود تشکيل ميدهد.این غذا که از آن بعنوان(غلورامام حسین(ع)) یادمیشود از همان بلغور گندم وگوشت و..درست میشود که بی نهایت خوشمزه است وطرزتهیه ان را شما می توانید در سایت نیمروزانلاین وبنیادنیمروزمشاهده کنید.غلور امام حسین(ع)در کنارآبگوشت زابلی از جمله غذاهایی بوده است که برای پذیرایی از عزاداران استفاده می شده است واکنون مدتی است که بحث غلور در بین سیستانیهای گلستان ومازندران در حال احیامی باشد. وی در خصوص سایر موارد وآداب ورسوم سیستانیهای گلستان ادامه داد: از جمله آداب و رسوم سیستانیهادر ماه محرم پرهيز از برگزاري آيين ازدواج، جشن تولد و خريد لباس نو است.حتی مردان نیز از اصلاح سروصورت در دهه محرم خودداری می کنند.وی ادامه داد:سیستانیها در دهه اول محرم وبویژه روزهای تاسوعا وعاشورا دست از کار های غیرضروری وحتی در روز نهم ودهم محرم پخت وپز که نیاز به روشن کردن آتش داشته باشد پرهیز می کنند وبه هیچ وجه تنور را روشن نمی کنند چون بحث تنور خولی و…همیشه سینه عاشقشان را به درد اوره است.سیستانیها در جواب فردی که در روزهای تاسوعا وعاشورا از ایشان درخواست انجام کاری که ضرورت ندارد وحاضر به انجامش به احترام این روزها ندارند ضرب المثلی به کار می برند با این مضمون”در ای روز گرگه وه گله نمزنه”یعنی در این روز گرگ هم به گله نمی زند وبرای شکار نمیره.به نوعی نشان دهنده بزرگ بودن این روز ومصیبت می باشد..: همچنين علاوه براینکه در بيشتر نقاط سيستان وهمچنین سیستانی های گلستان ومازندران, زنان ومردان در ماه محرم از اصلاح سر و صورت خود پرهيز مي کنند و زنان علاوه بر شرکت در مجالس عمومي حسينه ها، مجالس ويژه اي در منازل خود برگزار و مبلغه هايي که به “روضه خوان ” معروفند براي شرکت کنندگان در مراسم سخنراني و مرثيه سرايي مي کنند محمداذری گفت:اگرچه اصل و اساس برپايي آيينهاي محرم، عزاداري براي سرور و سالار شهيدان حضرت اباعبدالله الحسين(ع)، اهل بيت و ياران با وفايش و زنده نگه داشتن ارزشهاي والاي قيام عاشور ا است اما با توجه به تغيير شرايط جامعه در طول قرنها و سالها تغييرات و تفاوتهايي در نحوه انجام مراسم ويژه ماه محرم در برخي نقاط ايجاد شده است.

با اين حال بهره گيري از سنتهاي محلي و بومي ويژه محرم دربین سيستانی های گلستان هنوز در بيشتر نقاط اين استان پا برجا است بررسی رخدادهای تاریخی ومتون تاریخی توسط کارشناسسان بنیادفرهنگی نیمروزنشانگر این است که. تاريخ به خوبي گواه ارادت ويژه مردمان خطه سيستان وسیستانیهای گلستان به اهل بيت (ع) را مي دهد که در هر شرايطي براي حفظ آرمانها و توسعه تفکر اهل بيت عصمت و طهارت(ع) تلاش کرده اند.محمدآذری مدیربنیادمردمی نیمروز در خصوص آداب ورسوم سیستانیهای گلستان در ماه محرم می افزاید:.نوحه خواني، سينه زني، زنجيرزني، شبيه خواني يا تعزيه خواني و خواندن زيارت عاشورا از جمله آيينهاي معمول سیستانیها در استان گلستان ومازندران در ايام محرم به شمار می رود.محمدآذری با اشاره به اهمیت جایگاه بزرگان وسالخوردگان در بین سیستانیها وجایگاه انان در هیئت ها ودسته های سینه زنی گفت:در دسته های عزاداری وحسینیه های سیستانیها در استان گلستان ومازندران علاوه برنشان های عمومی عزا وماتم و علامتهاي سياه و سبز و پارچه نوشته ها در صف نخست بزرگان محل وسالخوردگان ومعتمدین وسپس مردان و پسران و کودکان سينه زن و پس از آن زنجيرزنان حرکت مي کننداین موضوع علاوه بر بحث کارکرد اجتماعی وانتقال مفاهیم فرهنگی وانتقال بین نسلی ارزشها به ما یاداورمیشود که موضوعات ارزشی دارای پیوستگی هستند وباید مجموعه انها را در نظر داشت یعنی اینکه یک عزادار سروروسالار شهیدان هم باید به نمازش توجه جدی داشته باشد وهم اینکه به فکر گرسنگی همسایه اش باشد وهم باید به فکر اکرام والدین وسالخوردگان باشد واز سویی به فکر کارکردهای اجتماعی عزاداری هم باید باشیم ومهمتر از همه اینکه یادخداوند واینکه خداوند باید در تمام شئون زندگی ما مبخصوص عزاداری مان ساری وجاری باشدمحمدآذری خاطر نشان کرد:انچه از عزاداری سیستانیها در محرم می توان آموخت درس همدلی واتحاد وبرادری واخوت وپرهیز از فردگرایی وبدعت در عزاداری وتوجه به ذات اقدس الهی وفلسفه قیام عاشورا ست ..وی اظهار امیدواری کرد که اندیشمندان وجامعه شناسان برای کالبدشکافی مراسم عزاداری وخرده فرهنگ های موجود در سبک وشیوه عزاداری مردم واقوام ایرانی واز جمله سیستانیها وارد عمل شوند ودر این بین بنیادنیمروز بعنوان یک مجموعه فرهنگی که صرفا به دنبال حفظ واحیای سنت های نیک نیاکان خود می باشند درکنار این محققین آماده هرگونه همکاری هستند